چرخش مشکوک عربستان به سوی ایران
عربستان درصدد جبران اشتباهات خود درباره ایران است
شکست سیاستهای منطقهای ریاض
در طول ماههای اخیر به خصوص پس از حمله نظامی عربستان به یمن و وقوع فاجعه منا که به کشته شدن حدود ۴۶۴ زائر ایرانی منتهی شد، روابط ریاض – تهران دوران ناآرام و پرفراز و نشیبی را پشت سرگذاشته است و گاه برخی اظهارات نسنجیده وزیر خارجه جدید عربستان در مورد ایران و اختلاقات دو کشور در نحوه حل بحران سوریه، این موضوع را تشدید کرد.
حالا معرفی سفیر جدید سعودی برای تهران، تحولات یمن، لبنان، سوریه و عراق مواردی هستند که نشان میدهد عربستان در سیاستهای منطقهای خود دچار شکست شده و به ناچار مجبور شده است تا سیاستهای خصمانه خود در قبال ایران را تغییر دهد.
دولت عربستان پس از اینکه یک سال و نیم سفارتش در تهران را بدون سفیر گذاشت و جانشینی بعد از فراخواندن «عبدالرحمان بنغرمان شهری» به ریاض، به تهران اعزام نکرد، اینک «علی حسن جعفر» سفیر پیشین ریاض در مسکو را به عنوان گزینه پیشنهادی برای تصدی مسئولیت سفارت عربستان سعودی در تهران به دستگاه دیپلماسی ایران معرفی کرده است.
علی حسن جعفر کیست؟
انتخاب «علی حسن جعفر» سفیر سابق عربستان در مسکو، به عنوان سفیر جدید ریاض در ایران خبری بود که رسانهها آن را نشانه بهبود روابط دو کشور دانستند چراکه وی یک دیپلمات با سابقه و طرفدار نزدیکی روابط تهران و ریاض است. وی تا چندی پیش مسئولیت سفارت ریاض در مسکو را برعهده داشته و به تازگی «عبدالرحمن بنابراهیم بنعلی الرسی» جانشین وی در مسکو شده است.
بنا به اظهارات منابع رسانهای معرفی این سفیر جدید، با استقبال «محمد بن سلمان» جانشین ولیعهد و پسر پادشاه عربستان روبهرو شد. وی این روزها دارای قدرت و نفوذ زیادی در دستگاه حاکمیتی عربستان است.
همچنین ایران نیز تلویحاً از معرفی این سفیر جدید استقبال کرد و در همین زمینه «حسین جابریانصاری» سخنگوی جدید وزارت امور خارجه، در نخستین نشست خبری خود با اصحاب رسانه پیرامون روابط تهران و ریاض، گفت: سیاست سابق ایران براساس گفتوگو با همسایگان بنا شده، عربستان از همسایگان ماست و ظرفیتهای مهمی برای تغییر فضای موجود دارد. وی افزود: سفیر جدید عربستان معرفی شده و روال آن در حال طی شدن است.
زمزمههایی از تغییر
معرفی سفیر جدید از سوی عربستان چند روز پس از اظهارات منتسب عادل الجبیر و پیام وی در توئیتر انجام شده است که ایران را کشور بزرگ اسلامی و باسابقه تمدنی خوانده بود.
در همین رابطه پایگاه خبری «اخبار الساعه» امارات در تحلیلی نوشته بود: عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی برای اولینبار – پس از عهدهدار شدن پست وزارت امور خارجه عربستان – لحن خود را در قبال ایران تغییر داد.
شاید این یکی از مهمترین دلایلی باشد که نشان میدهد عربستان میرود تا روش جدیدی را در قبال ایران در پیش گیرد.
همچنین میتوان به تغییر رفتار مذاکرات ایران و عربستان در عمان و یا تغییر رفتار محسوس وزیر نفت عربستان در اجلاس اخیر اوپک اشاره کرد که روزنامه اکونومیست نیز آن را نشانهای از این تغییر روش عربستان در قبال ایران دانسته بود.
پیش از این نیز حسین قشقاوی معاون پارلمانی وزیر امور خارجه ایران اظهار داشت که سطحی از گفتوگوها میان ایران و عربستان شروع شده است.
قشقاوی این مطلب خود را مستند به دیدار اخیر «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران با عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان سعودی در حاشیه کنفرانس وین ۲ و همچنین ملاقاتهای سفیر ایران در عربستان سعودی با مقامات عربستانی نموده و اظهار داشته علیرغم تنشها روابط دو کشور در سطح سفیر برقرار است.
روندی مثبت برای کاهش اختلافات
اگرچه این مذاکرات و گفتوگوها به تنهایی نمی تواند دلیلی کافی برای تغییر رفتار عربستان و چرخش به سوی ایران باشد اما به نظر میرسد که گره برخی از اختلافات میان تهران و ریاض در حال باز شدن است که این خود حکایت از شروع یک روند مثبت میان دو کشور دارد.
از جمله اینکه در هفتههای اخیر زمزمه اینکه طرفهای مخالف در لبنان به نحوی بر ریاست جمهوری «سلیمان فرنجیه» و یا حتی «میشل عون» که هر دو مورد حمایت ایران هستند در مقابل نخستوزیری سعد الحریری که مورد حمایت عربستان سعودی است به توافق رسیدهاند و ظاهرا همه منتظر لحظه نهایی اعلام این توافق هستند که این امر بارقه امیدی برای باز شدن گرههای سیاسی این کشور بوجود آورده است.
در سوریه نیز شاهد آن هستیم که پس از سالها از مخالفت با باقی ماندن بشار اسد در قدرت به یکباره عربستان سعودی تعداد زیادی از مخالفان سوری را در ریاض جمع میکند و از همان جا مخالفان اعلام میکنند که با سرکار ماندن بشار اسد در قدرت حداقل تا رسیدن به مرحله انتقالی مخالفتی ندارد که این یک تغییر بزرگ در مواضع عربستان در قبال سوریه و ایران به حساب میآید.
در یمن عربستان سعودی از تاکید بر اجرای کامل قطعنامههای سازمان ملل در مورد یمن و عقبنشینی کامل انصارالله از مواضع تحت تصرف خود، عقبنشینی کرد و مذاکرات صلح براساس شرایط موجود قرار است انجام شود. در مورد عراق هم عربستان موضع خود را تغییر داده است و از ترکیه جدا شده است که ورود ترکیه به این کشور حکایت از آن است که منافع خود را در خطر میبیند.
عربستان درصدد جبران اشتباهات خود درباره ایران است
در همین حال حسن هانیزاده، کارشناس مسائل خاورمیانه، درخصوص معرفی سفیر جدید عربستان در تهران و تلاش ریاض برای احیای روابط با ایران گفت: شکست سیاستهای عربستان در سوریه، عراق، یمن و لبنان موجب شده رژیم عربستان درصدد تغییر نگرش در برخی سیاستهای خود برآید. هرچند سیاستهای عربستان دررابطه با ایران سیاست مبهمی است. اما مسئله یمن و شکست عربستان در یمن موجب شده آلسعود درصدد آن برآید اشتباهات خود را درخصوص ایران جبران کند.
این کارشناس اظهار داشت: عربستان ناچار است برای عبور از بحران فعلی و مشکلات داخلی و منطقهای، خود را با سیاستهای تهران هماهنگ کند تا شرایط عربستان بحرانیتر نشود. عربستان در بحران سوریه میلیاردها دلار به گروههای تروریستی کمک کرده است و اکنون درصدد است در وضعیت میدانی خود تغییراتی بدهد تا از طریق ایران بتواند در مسئله سوریه بهبودی ایجاد کند و شرایطی را فراهم نماید تا نقش مثبتتری ایفا کند. در حال حاضر عربستان با غرب به ویژه آمریکا چالش جدی دارد و عربستان در عرصههای بینالمللی از سوی افکار عمومی در مسئله یمن و سوریه محکوم شده است.
هانیزاده درباره آینده روابط ایران و عربستان گفت: روابط دو کشور در طول ۳۶ سال گذشته همواره با شک و تردیدهایی همراه بوده و نتوانستند به عنوان دو کشور اسلامی تعریف قابل قبولی از روابط خود ارائه دهند. همچنین عربستان خود را رقیب قدرتمند ایران در منطقه میداند و از طریق دو جناح اسلامی – عربی تلاش کرده ایران را منزوی کند و جبهه قدرتمندی علیه ایران تشکیل دهد. با توجه به شرایط موجود عربستان با قطر و ترکیه دچار اختلاف شده و در سیاستهای تخریبی با مشکل مواجه شده است. اکنون عربستان درصدد است سیاستهای خود را تغییر دهد و روابط جدیدی با تهران ایجاد کند. بنابراین عربستان به صورت تاکتیکی با تهران رابطه برقرار میکند و تعریف و شاخص مشخصی در رابطه با ایران ندارد و تلاش میکند هر گاه دچار مشکل میشود با ایران رابطه برقرار کند.
نگرانی جدی عربستان از تهدید روسیه
صباح زنگنه کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه نیز گفت: تحولاتی که در ماههای اخیر در منطقه رخ داده تحولات متعدد و متنوعی بوده که در مجموع موجب تغییر رویکرد عربستان در قبال ایران شده است.
وی ادامه داد: ورود عربستان به جنگ تمام عیار با یمن هزینههای سنگین مالی، اعتباری و سیاسی بر عربستان تحمیل کرد. از سوی دیگر کاهش قیمتهای نفت در ماههای اخیر باعث شد که عربستان بخش عمدهای از ذخایر ارزی خود را هزینه کند که منجر به افزایش بدهیهای دولت عربستان به پیمانکاران و شرکتهای فعال در عربستان شد.
زنگنه ادامه داد: از سوی دیگر تحولات صورت گرفته در منطقه خاورمیانه و به خصوص سوریه و حضور مستقیم و گسترده روسیه در میدان جنگ با تروریستها در سوریه و ساقط شدن هواپیمای جنگی روسیه توسط ترکیه و تهدیداتی که پوتین بعد از این اتفاق نسبت به کشورهای حامی تروریستها که از آنها (ترکیه، عربستان و قطر) با نام اسم برد باعث بروز نگرانیهای زیاد در عربستان شد.
وی افزود: هفته گذشته مقالهای در الحیات منتشر شد که نگرانی جدی عربستان از تهدید روسیه را مطرح کرده بود و در این مقاله ۵۵۰ کامنت گذاشته شد که حکایت از گستردگی نگرانیهای جدی بخشهای مختلف جامعه عربستان است.
زنگنه تصریح کرد: لذا اینها مسائلی است که بر تصمیمگیری عربستان برای تغییر رویکرد در قبال ایران تاثیرگذار بوده است. ایران مایل نیست کشورهای منطقه دچار مشکل شوند و خط مشی ایران حل و فصل بحرانهای منطقهای از طریق گفتوگو و مسالمتآمیز بوده است. لذا بدیهی است که این رویکرد ایران، این فرصت را برای عربستان فراهم کند که به جای اقدامات غیرقابل قبول در سوریه، عراق و یمن به سمت گفتوگو قدم بردارد.
وی افزود: رویکرد منطقی ایران باعث شد که وزیر خارجه عربستان در حاشیه نشست وین با آقای دکتر ظریف گفتوگو کند و اخیرا رویکرد و لحن خود را نسبت به ایران تغییر دهد و همچنین عربستان نسبت به معرفی سفیری جدید برای تهران اقدام کند.
در نهایت انتظار میرود سفیر جدید در بهبود نسبی روابط تهران- ریاض موثر واقع شود و ورود سفیر جدید به تهران سبب بهبود روابط ایران و عربستان در آینده حداقل در حوزههای سیاستهای نفتی، منطقهای و حل بحران منطقهای شود. با توجه به اینکه عربستان اکنون در یک انزوای سیاسی کامل قرار دارد بهبودی روابط کمک میکند عربستان از انزوا خارج شود به ویژه آنکه پس از حادثه منا افکار عمومی به شدت تحریک شدند.
