حقوق عمومی ازمنظر فقه

منظور از محکمات و متشابهات در قرآن چیست؟
• هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَهِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ(آل عمران، ۷)
او کسی است که بر تو این کتاب را نازل کرد. بخشی از آن آیات محکم هستند که اصل و اساس این کتاب را تشکیل می‏دهند. (و هر گونه ابهامی که در آیات دیگر باشد با مراجعه به این محکمات روشن می‏شود) و بخشی از آن آیات متشابه است (یعنی احتمالات مختلفی در نگاه اول در معنای آن است ولی با توجه به آیات محکم تفسیر آنها نیز روشن می‏شود) اما کسانی که در دلهایشان انحراف است به خاطر ایجاد فتنه (و گمراه کردن مردم) و به خاطر تفسیر (نادرست) به سراغ آیات متشابه می‏روند در حالی که تفسیر این آیات متشابه را جز خداوند و کسانی که در علم راسخ و استوارند نمی‏دانند (راسخان در علم) می‏گویند ما به آن ایمان داریم همه از طرف خداست (خواه محکم باشد یا متشابه همه از اوست) و جز خردمندان پند نگیرند.
توضیح :
در این آیه چند سؤال مطرح است:
سؤال اول: چرا در قرآن آیات متشابه به کار رفته است؟!
پاسخ:
اولاً وجود آیات متشابه زمینه فکر و تدبر و مقدمه نهضت علمی است‏
ثانیاً احساس رابطه و نیاز به رهبران آسمانی در این گونه پیچیدگیها به چشم می‏خورد. آری اگر همه درس آسان باشد شاگرد احساس نیاز به استاد نمی‏کند
ثالثاً متشابهات وسیله آزمایش مردم است. گروهی کژ اندیش از لابلای آنها به سراغ اهداف شوم خود می‏روند و گروهی به فرموده امام رضا(ع) با مراجعه به محکمات معنای صحیح را کشف می‏نمایند…………………………………………………………………………………….
سؤال دوم: قرآن در یکجا همه آیات خود را محکم دانسته و فرموده: “کتاب احکمت ایاته” و در جای دیگر همه را متشابه دانسته و فرموده: “کتاباً متشابهاً” ولی در این آیه بعضی را محکم و بعضی را متشابه قرار داده، مسأله چیست؟
پاسخ:
آنجا که فرمود تمام آیات محکم است یعنی سخن سست و بی اساس در هیچ کلمه‏ای نیست و آنجا که فرمود آیات متشابه هستند یعنی سیستم و آهنگ قرآن یک نواخت است مثل کلمات و نوشته جات و محصولات عادی نیست که بعضی برتر از دیگری باشد همه آن یکسان و شبیه به هم است…………………………………………………………..
ولی با آنکه سخنی سست و بی آهنگ در تمام قرآن نیست لکن از نظر فهم مردم همه آیات یکسان نیستند، بعضی صریح و روشن و همه کس فهم ولی بعضی دارای معانی بلند و پیچیده است………………………………………………………………………………………………..
سؤال سوم: نمونه آیات متشابه کدام است؟………………………………………………………………
مثلاً در قرآن می‏خوانیم: “الی ربها ناظره” یعنی چشمها به پروردگارشان می‏نگرند ولی چون عقل جسم بودن را برای خداوند محال می‏داند واز طرفی در آیات قرآن می‏خوانیم که “لاتدرکه الابصار؛ چشمها او را درک نمی‏کنند” مجبوریم مراد از نگاه به پروردگار را نگاه به لطف و پاداش او معنا کنیم. ………………………………………………………………….
و کلماتی از قبیل (جاء ربک) را با توجه به آیات دیگر می‏گوییم فرمان خدا آمد. (ید الله) یعنی قدرت او. در فارسی نیز می‏گوییم فلانی در فلان شهر یا اداره دست دارد یعنی قدرت دارد و گرنه خداوند جسم نیست که دست و پا داشته باشد (لیس کمثله شی‏ء) او همانندی ندارد. به هر حال همین آیات سبب انحراف ساده‏اندیشانی شده که به آیات دیگر توجه ندارند واز مفسران واقعی یعنی اهل بیت پیامبر جدا هستند و شاید به خاطر همین خطرات است که قرآن به ما سفارش کرده هنگام قرائت قرآن به خداوند از شر شیطان پناه ببرید………………………………………………………………………………………..
پیام‏ها و نکته‏ ها:……………………………………………………………………………………
۱٫ همه کس همه آیات را نمی‏فهمد. (و اخر متشابهات)
۲٫ کسی که روح سالم نداشته باشد به خاطر فتنه و انحراف به سراغ متشابهات می‏رود.
۳٫ فتنه تنها آشوب نظامی و فیزیکی نیست، تفسیر به رای و تغییر فرهنگ و برداشت نادرست نیز فتنه است……………………………………………………………………………..
۴٫ تا سلامتی فکری و روحی شخصی ثابت نشده حتی تسلیم استدلال‏های قرآنی او نیز نشوید.
۵٫ هدف نهایی و مقصود اعلای آیات الهی را تنها خدا و راسخان در علم می‏دانند.
۶٫ آگاهی سطحی و حفظ مطالب، ارزش نهایی را ندارد آنچه مهم است راسخ بودن در علم است.
۷٫ نام راسخان در علم در کنار نام مقدس خداوند آمده و مقامشان بعد از مقام الهی است.
۸٫ فهمیدن درجاتی دارد که بالاترین آن آشنا شدن به تأویل و رسیدن به هدف نهایی است.
۹٫ عالمان واقعی بی تکبرند. (و الراسخون فی العلم یقولون امنا به)
۱۰٫ هر چه را نمی‏فهمیم انکار نکنیم. (کل من عند ربنا)
۱۱٫ آیات محکم دارای یکنوع پیوستگی و انسجام است (کلمه ام مفرد به کار رفته است)
۱۲٫ برای فهم قرآن روح پاک و معتدل لازم است (و ما یعلم تأویله الا الله و الراسخون فی العلم)
۱۳٫ همان گونه که تمام بچه‏هابه سراغ مادر می‏روند، در تفسیر تمام آیات متشابه نیز باید به محکمات رجوع کرد. (هن ام الکتاب)
۱۴٫ گرایش به باطل مانع از رسوخ علم است. (الراسخون فی العلم) در برابر (فی قلوبهم زیع) قرار داده شده

هوالعالم
حکم حرام بودن مشروب خواری درسه مرحله انجام گرفته است .
۱)مرحله نصیحت وارشاد
۲)مرحله تحریم درهنگام
۳)مرحله ممنوعیت مطلق
عناوین واسامی قرآن کریم: قرآن، کتاب،ذکر،تنزیل،ودانشمندان نام های دیگر ی راهم نهاده اند مانن : البرهان و البیان وفرقان
آیه ،بخشی از حروف یاکلمات ویا جمله هایی که از طریق نقل وروایت حدود آنهامشخص شده است.
تعداد وشمارش آیات قرآن:۶۲۳۶وبه اعداد مدانی ومکی وبصری وشامی هم آمده است
سوره معانی مختلف بر سوره آمده است
معنی اصطلاحی سوره : بخشی ازآیات قرآن است که دارای آغاز وانجامی است.یابخشی ازآِه هستند که بین دوبسم الله قراردارد.
کوچکترین آیا سوره۳آیه است.وبیشترین آیه ۲۸۶ درسوره بقره است .
۲۰سوره مدنی و۱۲سوره اختلاف ومابقی مکی است.
جمع سوره ۱۱۴ است
خداوند بجای زبور( مئین )= سوره هایی که ۱۰۰ آیه است یاکمی زیاد یاکمی کسر.
خداوند به جای تورات ( سبع الطوال )= هفت سوره طولانی قرآن.
خداوند بجای انجیل (مثانی) = سوره هایی است که کمتر از۱۰۰آیه دارند و
سوره های مفصل را به حضرت محمد ص هدیه نموده است.
نکاتی که درمورد سوره مکی ومدنی : خصوصیتهای سوره های مکی ۱- سوره هایی که سجده دارد ۲ – سوره ای که درآن لفظ (کلا) آمده است ۳ – سوره ای که درآن یا ایهاالناس ویا یاایهالذین آمنو نیامده است.۴ – هرسوره ای که درآن قصص انبایء وملل گذشته آمده باشد.بجز سوره بقره.۵ – هرسوره ای که درآن داستان آدم وابلیس دیده شودجزسوره بقره۶ – هرسوره با حروف مقطعه ازقبیل الم ،المرا وامثال آن آغاز شود.
قابل توجه است که امتیازات دیگری برای شناخت سوره مکی وجوددارد چندان کلیتی ندارد
تعداد کلمات قرآن ۷۷۹۳۴و۴۴۴۹۳و۷۷۴۳۷و۷۷۲۷
حروف قرآن ۳۲۰۲۱۰ و۳۰۰۶۹۰و….۳۲۳۰۱۵

محتوای قرآن :۱ – عقاید ۲- شرایع وقوانین ۳- وقایع وقصص ۴- مطالب اخلاقی.
• عقاید : ۱- اثبات صانع ووحدانیت خدا ۲ – صفات کمال وجمال او ۳- نبوت عامه وخاصه رسول خدا ۴- معاد ۵- بهشت ودوزخ ۶ – مجازات گنهکار ومغفرت عامه الهی ۷- امات ورهبری اسلامی
• شرایع وقوانین به ۴ قسمت تقسیم میشوند:الف) عبادات ب) امورحقوقی ج) امورکیفری د) امورسیاسی .به این چهار اصل ، شرایع وقوانین وآیات الاحکام هم گویند.
الف) عبادات: نماز، روزه، حج ،جهاد ،نکاح ، طلاق، امربهمعروف ونهی ازمنکر،زکات،خمس
ب) امورحقوقی: بیع، رهن، اجازه ، نکاح، طلاق، دین، ارث، وصیت
ج) امورکیفری: حدود،قصاص،دیات
د) امورسیاسی واجتماعی ،قضاء وحکومت ،ضوابط برجامعه اسلامی وروابط آن برملل وامم دیگر.
*وقایع وقصص: داستانهای عبرت انگیز وامتها وانبایء گذشته
*مطالب اخلاقی: تبیین وتعیین معیارها و ارزشهای والای انسانی
شرایع و قوانی ((آیات الاحکام)): حدوات ۵۰۰ آیه است ۶/۱ قرآن را تشکیل میدهد
کتب زیادی تالیف گرده است که معروفترین آن ((زبده البیان تالیف مقدس اردبیلی وقلائدالدرر تالیف شیخ احمد جزایری وکنزالعرفان فی فقه القرآن تالیف فاضل مقداد) است.
نگارش قرآن به دستور پیامبر جهت صیانت ازقرآن نگارش شدونگارنده ها ( حضرت علی ع ئعبدالله بن سعد بن ابی سرح درمکه وابی بن کعب درمدینه.نگارنده های قرآن را ( کتاب وحی) نامند
نوع خطی که قرآن نگارش یافت ( خط نسخ وکونی) .درزمان پیامبر خط نسخ رواج داشت .قابل ذکر است درجوار نگارش قرآن حافظان قرآن بودند که قدم اول تدوین قرآن با آنها بود.
حفاظ قرآن: دربهره برداری ازقرآن« افراط وتفریط عجیبی وجوددارد.
فرقه متصوفه معتقد بودند که بطون قرآ« وقتی مطابق اغراض واهداف بود به قرآن نسبت میدادند.ولی گروهی از اخباریین معتقد بودند که حتی ظواهر قرآن قابل بهره برداری همگان نیست وتنها نصوص قرآن قابل استناد است.
منظور ازنصوص: عبارت صریح ومنظور از ظاهر آن است گرچه عبارات احتمالی معنای دیگری دارد باید قرینه برآن موجودباشد وقتی قرینه ای نیست می بایست به همین معنای تمسک جست.
اخباریین می گفتند معانی قرآن« راباید ائمه اطهار برای ما روشن سازند.استناد آن جلوگیری از تفسسیر به رای بود.
امامیه معتقد] طرفداران اجتهاد هستند وظواهر قرآن قابل استناد میدانند بهره برداری ازبطون قرآن صادق است ونوعی پرده برداری است.وحال اینکه درمورد ظواهر پرده ای نیست تا برداشته شودوپرده برداری درمورد بطون قرآن صادق است که آن سوی ظواهر است واین خودائمه اطهارند که درموراد متعدد مارا بسوی استفاده ازقرآن سوق داده اند.
البته مسلم است که بهره برداری ازقرآن مجید بخصوص آیات مربوط به احکام تقنینی وتشریعی ساده نیست که هرکس بتواند مستقیما وبدون هیچگونه فحص وبحث مورد عمل واستناد قرار دهد، بلکه باتوجه به وجود ناسخ ومنسوخ ، مطلق ومقید ،عام وخاص ،مجمل ومبین درقرآن مجید، تنها افراد آگاه به معیارها و ضوابط وبرخورد دار ازملکه قدسیه اجتهاد میتوانند آیات را مورد استنباط قرار دهند ویا ملاحظه کلیه جوانب وباعاد مبادرت به اظهار نظر نمایند.
یک جمله درآخر
اگر چنانچه بهره برداری از قرآن توسط یاران امام ممنوع بود چرا زراره استلاع میکند وچرا امام پاسخ میدهد؟

هوالعالم
سنت ،د ومین منبع استخراج فقه اسلامی است جمع کلمه سنت ،سنن است
۱ – ابتداء به معنی جهت حرکت
۲- مجازا به معنی رسم وعاداتی که از پیسینیان باقی مانده ما استعمال مینماییم.
سنت درفقه ، سنت دراصطلاع فقه واصول به معنی قول ، فعل ،تقریر معصوم بکار می رود .منشاء وریشه اصلی این اصطلاح ها توصیه ها ودستوراتی است که رسول خدا (ص) درمورد متابعت از سنتهای خود به مسلمانان صادر فرموده است و
سنت بین فقها عامه : سنت منحصر به فعل ، قول ، تقریر رسول الله است
سنت بین فقهای شیعه: علاوه بر قول وتقیریر وفعل رسول خدا ، قول وتقریر وفعل امامان را سنت نامیده اند چون شیعه ،امامان را منصوب از جانب خدا میدانند.
شیعه معتقد است این احکام توسط پیامبر ازطریق وی ودرمورد ائمه بصورت الهام انجام گرفته است.
سنت سه نوع است: الف – سنت عملی ۲ – سنت امضائی یا سنت تقریری ۳ – سنت قولی
سنت عملی : همان فعل معصوم است.
سنت عملی چه مقدار دخالت دارد؟ هرگاه صدور عملی ازمعصومین برای ما محرز گردد ،حداقل دلالتی که دارد آن است که آن عمل مجاز است : الف – مستحب ب – واجب
سوال ؟ عدم وجود قرائن ، فعل معصوم علاوه بر مجاز بودن عمل ، ظهور درکدام یک از صور احکام دارد؟
واجب ومستحب ومباح؟ عمل معصوم درصورت عدم وجود قرائن هیچگونه دلالت برترجیح نمی تواند داشته باشد، زیرا عامل ترجیح مفقود است.
نماز قافله شب برای پیامبر فریضه بود ولی نسبت به سایرین مستحب .
آن حضرت مجاز بوده بیش از چهار زوج دائمی داشته باشد اینگونه مسائل را مختصات پیغمبر می نامند.
سنت تقریر
تقریر معصوم یعنی اینکه عملی درحضور معصوم واقع شده ومعصوم آن را نهی ورد نکرده باشد استناد به تقریر دومقدمه استدلالی دارد.
الف – امر به معروف نهی از منکر برهردو مسلمانی واجب است بخصوص بر ائمه بمراتب بالاتر خواهد بود.
ب – معصوم هیچگاه واجبی را ترک نمی کند.
از این دو مورد بالا استنباط میشود ،
۱ = دریک مورد اگر وجوب ، استحباب یا ابحه استفاده نشود عدم ممانعت ائمه نشان از تقریر است.
۲ = استنباط که یکی از واجبات را پیش وحضور ائمه انجام میدهد ولی امام ایرادی نمی گیرد ،استنباط میشود که آن عمل حداقل واجد شرایط صحت است .
برای تقریر وامضاء دوشرط لازم است .
۱= فعل درمحضر امام انجام گیرد
۲= محضوریتی برای امر به معروف ونهی ازمنکر نداشته باشد
سنت قولی
سنت قولی : دراصطلاح به روایت ، خبر وحدیث اطلاق میشود.
*سنت قولی به طریق ذیل بود
۱= حافظان وناقلان نخستین حدیث
۲=نخستین مجموعه های احادیث ، تدوین حدیث در شیعه
۳= تدوین کتاب حدیث
حافظان وناقلان نخستین حدیث: صحابه پیامبر یعنی خویشاوندان ودوستان وهمراهان اوبودند که پس از مرگ حضرت درمکه زندگی میکردند مثلا حضرت علی ع ، عمر ابن خطاط ، عایشه زوجه پیامبر، طلحه وزبیر ،عبداله ابن عمر که ناقلین به ۱۲ نفر می رسیدند.
شاگردان وافراد فوق الذکر وشاگردانی ایشان که به تابعین معروفند
محدث : گرده آورنده حدیث را گویند.
مجموعه های مسند: نام صحابه که بامعروف تهجی نوشته می شد درزیر حدیث آورده میشد.
*مجموعه مصنف : مجموعه های متاخر تر شش کتاب دراین مجموعه مصنف مهم است.
۱= الجامع اتلصحیح یا الصحیح ۲- الصحیح ۳= سنن ابن ماجه ۴ مجموعه ابوداود سجستانی ۵= الجامع الکبیر ترمذی ۶= سنن نسائی
تدوین حدیث در شیعه اصول اربعماه استوار است
۱= نخستین تدوین کنندگان احادیث ائمه ، یاران وتابعین بودند .که به علت نزدیکی به رهبران اسلام طرف مراجعه مردم قرار می گرفتند.
این روش از طریق نواب چهارگانه بی واسطه تهیه کرده اند .صاحبان اصول عبارتنداز ۱- صحابه ۲= معاصرین ائمه۳- وکلای اربعه ۴= تابعین
تدوین حدیث در شیعه ( اصول اربعماه) : نخسیتی تدوین کنند گان احادیث ائمه ، یاران وتابعین بودند ومردم به آنها مراجعه می کردند ومسائل فقهی ، عبادای ، معاملاتی واعتقادی سوال ویاداشت می کرند این نوشته ها به ۴۰۰ می رسد به آن علت اصول اربعماه شهرت یافت . اصل هم می گفتند.
تدوین کتب احادیث : بوسیله فقها ومحدیثین شیعه وفقهای امامیه می باشد که فرقی که این کتابهاباکتب اصول دارد این است دراین کتابها مسائل فقهی وغالبا بیان شده است وروایات مرتبط جمع کردند وغیر مرتبط را نوادر نامیدند
کتب اربعه : ۱=کافی ۲= من لا یحضره الفقیه ۳= تهذیب الاحکام ۴ = استبصار
اقسام خبر
۱=خبر مواتر ۲= خبرواحد ۳= خبر صحیح ۴= خبر حسن ۵= خبر موثق ۶= خبر ضعیف
اهل حدیث به احادیث جعلی احادیث مجعولات واسرائیلی یات می گویند
شرایط حجیت خبرواحد: ۱= تکلیف۲= عدالت ۳= نیروی ضبط
(عدالت) صاحب معالم می گوید(عدالت ملکه ای است درنفس که شخص را از انجام گناه کبیره واصرار بر صغیره واعمال منافی با مروت باز دارد.
اعمال خلاف مروت: کردار ناشایستی است که دارای کیفر نیست.
رابطه کتاب وسنت
احادیث وسنن را میتوان درمقایسه با کتاب خدارا به سه دسته تقسیم کرد .
۱=سنن واحادیثی که مضامین آنها عمقا تاکید احکام عامه قرآن است.مانند روزه ،حج ،زکات ، امر به معروف ونهی ازمنکر .
ازاحادیث ناهیه از محرمات: مانند شرب خمر، اکل ربا، ارتکاب قتل وفحشا…
۲= روایات وسنتی که در جهت تبیین وتوضیح وتغییر آیات قرآنی وارد گردیده است.مانند نکاح عمه با دختر برادر …. حرمت پوشیدن لباس ابریشم ، به قتل رساندن وارث مورث را
تقیید وتخصص کتاب به سنت
تخصیص وتقیید کتاب توسط ( سنت قطعیه مثل خبر متواتر جزء مسلمات .واختلافی بین علمانیست آنچه مسلم است قرآن قطعی السند وظنیالدلاله می باشد.
محکمات قرآن به دوگروه تقسیم می شود الف= نص ۲= ظاهر
دوران امر میان دوظن معتبر است ۱= کتاب ۲ خبرواحد