*آیا الگوی توسعه اسلامی-ایرانی، شدنی است؟*

• *آیا الگوی توسعه اسلامی-ایرانی، شدنی است؟

👤دکتر علی طیب نیا

🔸جدی ترین کار در اقتصاد اسلامی همان کتاب اقتصادنا محمدباقر صدر است، کتاب مطهری هم گرچه بعد از انتشار جمع آوری شد ، ولی به آن استحکام نرسید و لازم است اندیشمندان حوزه و دانشگاه در مورد اقتصاد اسلامی به صورت جدی کار کنند، به ویژه این که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قرار است تهیه شود.

🔸الگوی مسلط جهانی اقتصاد که امروز در سراسر دنیا تقریبا حکومت می‌کند، همان الگوی اقتصاد نئوکلاسیک است، ویژگی این الگو یک دست بودن و تناسب داشتن و به صورت مجموعه تدوین شدن و همچنین قابلیت تبیین موضوعات مختلف رشته اقتصاد را دارد و مرتب این الگو در حال بازسازی خود و رفع نقاط ضعف است.

🔸اما مشکل اصلی این الگو این است که بنیانگذاران آن از جمله آدام‌اسمیت و استوارت میل این نظریه را براساس یک سری فروض جهان‌شمول از انسان و رفتار اقتصادی او بنا کرده‌اند که در عین جهان‌شمولی قابلیت کاربرد و اجرا ندارد.

🔸اذعان کردند این اصول به صورت فرض شده و پذیرفته شده است و نمی‌توان در مورد صحت و سقم آن و یا آزمایش کردن آن اظهار نظر کرد و براساس همین فروض پایه مجموعه علم اقتصاد نئوکلاسیک پایه‌گذاری شده است.

🔸در حال حاضر دانشمندان زیادی در سراسر دنیا ایراد به اقتصاد نئوکلاسیک را در قالب مشکلات میل در فرضیه بیان کرده‌اند، فروض اصلی تفکر نئوکلاسیک اقتصاد قابل خدشه است.

🔸و بر این اساس اگر بخواهیم الگوی اسلامی و ایرانی برای پیشرفت تهیه کنیم، باید اصول جهان شمول از دین اسلام جمع‌آوری شود که جهان‌شمول باشد، اما برای اجرای این الگو باید ویژگی‌های جامعه ایرانی را در آن لحاظ کرد.

🔸بنابراین انتظار می‌رود این الگو برای جوامع مختلف با ویژگی‌های هر جامعه قابل تغییر و انطباق باشد. تعریف توسعه؛ فرآینده که جامعه را از وضع کنونی به جایگاه مطلوب برساند، توسعه نام دارد.

🔸براساس این تعریف اولا وضع موجود جامعه باید بشناسیم پدیده‌ها و روابط متغیرها را شناسایی و آثار و نتایج سیاست‌ها را پیش‌بینی کنیم و همچنین وضع مطلوب همان غایت رسیدن به آن وضعیت است که بدون درک نهادهاو شرایط خاص جامعه ایران نمی‌توان شناخت درستی از وضع مطلوب به دست آورد.

🔸مکتب اقتصاد نئوکلاسیک جریان حاکم و اصلی بر تفکر اقتصادی است که ادعا می‌شود علم ناب مانند فیزیک و شیمی است در حالی که قوانین فیزیک و شیمی در همه زمانها و مکانها قابلیت اجرا و کاربرد دارد، اما قوانین اقتصاد نئوکلاسیک در جوامع مختلف نتایج گوناگونی دارد.

🔸آدام‌اسمیت و استوارت میل دنبال فروض جهان‌شمول بودند و هدف آنها صرف شناخت نبود، بلکه دنبال این بودند که این فروض قدرت عمل داشته باشد و اثر سیاست‌های اقتصادی را به دولت‌ها اعلام کنند. بنابراین الگویی دنبال می‌کردند که هم جهان شمول و هم دارای قدرت کاربرد باشد.

🔸الگوی مکتب نئوکلاسیک چون بر اساس فرض قیاسی است، بنابراین در مواجهه با مشاهدات دنیای خارج مورد قضاوت قرار می‌گیرد و اصول موضوعه یا فروز مسلم این الگو کاملا تجریدی هستند.

🔸مهمترین فروض الگوی اقتصاد نئوکلاسیک این است که انسان دنبال حداکثر کردن مطلوبیت خود است و از کار کردن بیزار است و سعی شده این مفهوم به اندازه‌ای کلی باشد که همه انسانها را دربر گیرد و این مسئله برگرفته از واقعیت دنیای خارج نیست، بلکه یک فرضیه است.

🔸در کنار این دو فرض عقلانیت ابزاری برشمرده شده که گرچه این خیلی دقیق است و خللی بر آن وارد نمی‌شود، بنابر این مدل بسیار دقیقی طراحی شده اما این مدل در مقام پیش‌بینی و قضاوت کاملا بی‌ارزش و بی‌خاصیت است.

🔸چون براساس فرض واقعیت جامعه مانند فرهنگ، سنت، آداب، رسول و ویژگی‌های هر جامعه را حذف کرده است. بنابراین قدرت کاربردی مدل زیر سوال رفته است.

🔸براین اساس دانشمندان زیادی ایرادهای فراوان به الگوی نئوکلاسیک وارد کرده‌اند که از جمله آنها ماکس‌وبر جامعه‌شناس گفته دین تاثیر زیادی در رفتار اقتصادی جامعه دارد، یا گونار میردال راجع به ارزش‌های یک جامعه صحبت کرده و مجموعه این ایرادها به عنوان(Mill,s problems) یا مشکلات فرضیه میل عنوان شده است.

🔸برای شناخت دقیق یک جامعه باید نهادها و ویژگی‌های جغرافیای جامعه را وارد الگو کنیم و در این زمینه ده‌ها مثال می‌توان زد که بی‌توجهی به مشکل جامعه در این الگو پدید می‌آید.

🔸به عنوان مثال ماهیت تورم در اقتصاد ایران با جاهای دیگر و کشورهای غربی متفاوت است. گرچه نظریه فریدمن در مورد تورم و اقتصاد پولی هیچ ایرادی ندارد، اما ویژگی جامعه ایران با جامعه آمریکا کاملا متفاوت است و باید حتما ویژگی جامعه ما در این مدل دیده شود که این همان جنبه ایرانی بودن مدل پیشرفت خواهد بود.